Ο Πάνας είναι ένας θεός που όλοι τον ξέρουμε, πιστεύω. Η μορφή του είναι χαρακτηριστική:
και ναι, έδωσε στους χριστιανούς την ιδέα να τον ταυτίσουν με τον κακό δαίμονα της εβραΐκής μυθολογίας, το Σατάν.
Θα ασχοληθούμε τώρα με μία άγνωστη σχετικά παράμετρο της μυθολογίας του. Ας τα πάρουμε από την αρχή: ο Πάνας ήταν θεός της μουσικής που έπαιζαν οι βοσκοί με αρχαία μουσικά όργανα όπως η σύριγγα, φτιαγμένη από καλάμια άνισου μήκους. Επίσης ήταν ο θεός της βουκολικής ποίησης και συνεκδοχικά, της φύσης. Ήταν μισός τράγος και μισός άνθρωπος. Αυτά περίπου τα εγκυκλοπαιδικά, που όλοι σχεδόν ξέρουμε.
Πάμε να δούμε ένα κομμάτι της αληθινής φύσης του θεού: o Borgeaud, γάλλος μελετητής και μέχρι τώρα ο μοναδικός που έχει συγγράψει μονογραφία για το θεό, στο βιβλίο του The Cult of Pan in Ancient Greece, μάς πληροφορεί ότι ο Πάνας ήταν θεότητα που λατρευόταν κυρίως στην ορεινή περιοχή της Πελοποννήσου που περιλαμβάνει το όρος Λάμπεια, όπου έχει τις πηγές του ο ποταμός Ερύμανθος, και το Μαίναλο (σελίδα: 50). Αυτή η περιοχή σήμερα περιλαμβάνει την κωμόπολη Λαμπεία της Ηλείας, βρίσκεται ανάμεσα στους 3 νομούς: Αχαΐας-Ηλείας-Αρκαδίας, και στην αρχαιότητα ταυτιζόταν απόλυτα με την Αρκαδία. Όπως σήμερα, έτσι και τότε, οι κάτοικοι της περιοχής ζουν από την κτηνοτροφία, εργαζόμενοι ως βοσκοί.
Κρατάμε αυτό και συνεχίζουμε: πριν τη μάχη του Μαραθώνα το 490 πΧ, οι Αθηναίοι έστειλαν το Φειδιππίδη απεσταλμένο στην Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια. Οι Σπαρτιάτες συμμετείχαν τότε ως κομπάρσοι στα γυρίσματα της ταινίας 300 και αρνήθηκαν ευγενικά να βοηθήσουν (χεχε). Στην επιστροφή στην Αθήνα, ο απεσταλμένος περνώντας από την Αρκαδία, "είδε σε όραμα" τον Πάνα να του υπόσχεται βοήθεια στη μάχη που θα γινόταν (δεν θα πολυλογήσω πάνω σε αυτό, το κείμενο του Ηροδότου με μετάφραση υπάρχειεδώ). Πράγματι, μετά το τέλος της μάχης, οι δύο στρατοί αποφάσισαν να κινηθούν προς την Αθήνα, οι Πέρσες για να την καταλάβουν και οι Αθηναίοι για να την υπερασπιστούν. Όμως, νίκησαν οι Αθηναίοι στον αγώνα δρόμου γιατί οι Πέρσες πριν οργανωθούν και ξεκινήσουν, κατελήφθησαν από έντονο "πανικό", που αποδόθηκε στον Πάνα και στη βοήθεια που είχε τάξει στους Αθηναίους. Συγκεκριμένα, τον άκουσαν και "την άκουσαν", θα μπορούσαμε να πούμε, αφού όπως μας πληροφορεί και ο Borgeaud, ο Πάνας ποτέ δεν εμφανιζόταν σε κάποιον, μόνο ακουγόταν από τα θύματά του προκαλώντας τους πανικό δια μέσου του ήχου (Borgeaud σελίδες: 95, 93, 96 ). Η σύνδεση του Πάνα με τον ήχο διαπιστώνεται και από το γεγονός πως με τη νύμφη Ηχώ είχε κάνει ένα παιδί, την Ιάμβη (το όνομα της οποίας σημαίνει: χλεύη. Το ίδιο όνομα έχει και η πιο απλή τονικότητα του ποιητικού μέτρου, ο ίαμβος, που είναι άρση-θέση) ή σε άλλες version του μύθου, ο Πάνας σκότωσε την Ηχώ και έριξε τα κομμάτια της στις χαράδρες (δηλωτικό της παραγωγής ήχων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές τοποθεσίες, όπως πχ η Λάμπεια και το Μαίναλο που είναι γεμάτα χαράδρες).
Μεθοδολογικά, θα πρέπει να σταθούμε στη συνάντηση του Φειδιππίδη με τον Πάνα στην Τεγέα, στο όρος Παρθένιο. Ξεκινώντας από προσωπική πεποίθηση αθεΐας, κρίνω πως εδώ έχουμε μία κρυμμένη αναφορά σε συνεννόηση του απεσταλμένου των Αθηναίων με τους ιερείς του Πάνα. Το τι συζήτησαν νομίζω είναι εύκολο να το μαντέψουμε: τρόπους βοήθειας την ώρα της μάχης με τους Πέρσες. Ο πανικός στα πρόβατα των τσοπάνων -ακόμα και στους ίδιους- επάνω στα όρη ήταν ανάγκη να υπάρχει την εποχή εκείνη, μόνο για να υπενθυμίζει την παρουσία του Πάνα ως θεού, ο οποίος θεός είχε ως ειδικότητα να προκαλεί φόβο και αταξία (σχετικό για αυτό είναι όλο το 5ο κεφάλαιο του βιβλίου του Borgeaud). Αυτό λοιπόν αν το συνδυάσουμε με την ιδιότητα της μουσικής και του ήχου με τα οποία ο Πάνας ήταν συνδυασμένος, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πως υπήρχε ένα project ψυχοακουστικής, ασκούμενο από τους ιερείς του θεού, με σκοπό την πρόκληση πανικού (*Και πάλι έχουμε παρουσία του τρομερού Λύκαιου όρους, γιατί εκεί υπήρχαν καταγεγραμμένοι ιερείς του Πάνα). Αν η υπόθεσή μου είναι σωστή, τότε προφανώς στο κρίσιμο σημείο του τέλους της μάχης, αυτό που καθυστέρησε τους Πέρσες προκαλώντας τους πανικό, ήταν μία εφαρμογή, της οποίας το αποτέλεσμα ήταν επίδραση στην ψυχική κατάσταση των εχθρικών στρατευμάτων, καθώς η πρόσληψη της ηχητικής πληροφορίας μεταφράστηκε σε συναισθηματική έξαρση φόβου και αταξίας (Το ίδιο έγινε και όταν ήλθε ο Βρέννος με τους Γαλάτες να λεηλατήσει τους Δελφούς: πάλι είχαμε περιστατικό όπου ο εχθρικός στρατός τρόμαξε και σκότωναν ο ένας τον άλλο).Το πως το πέτυχαν αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω, είμαι η πλέον αναρμόδια να το κάνω. Ο φόβος και ο πανικός αποτελούσαν στοιχεία που χαρακτήριζαν τις τελετουργίες προς τιμή του Πάνα, συνεπώς αντιλαμβανόμαστε ότι οι ιερείς του κατείχαν το άθλημα της πρόκλησης πανικού στους πιστούς μέσω των ήχων (Borgeaud σελίδα 92).
Κλείνοντας το σημείωμα αυτό, έχω δύο παρατηρήσεις: 1) οι ιερείς στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν οι απλοί παπάδες του σήμερα. Οι γνώσεις τους παρέμειναν μυστικές, τις χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά για τη θεότητα που υπηρετούσαν και συχνά έπαιζαν ρόλο στην πολιτική ζωή, όπως είδαμε και πιο πάνω. 2) Ο Πάνας ταυτίστηκε με το Σατανά, δηλαδή η μουσική/ο ήχος -μας είπαν οι χριστιανοί- είναι το απόλυτο κακό. Όταν τελικά νίκησαν και επιβλήθηκαν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία εξορίζοντας την ελληνική θρησκεία, βροντοφώναξαν "Ο μέγας Παν πέθανε!!", όχι ο Δίας ή ο Απόλλωνας, ο Πάνας τους ένοιαζε να πεθάνει. Σήμερα στα σχολεία κυκλοφορούν ακόμα φυλλάδια που καταδικάζουν το χέβυ μέταλ ως "σατανιστική μουσική" που καλώς να απαγορευτεί. Η αιτία για αυτό, νομίζω είναι εμφανής: η μουσική βοηθά τον άνθρωπο να οργιάσει, να βγει εκτός εαυτού και να τελικά να θεραπευτεί. Το να είσαι όμως απλός υπήκοος ενός θρησκευτικού δόγματος σημαίνει να αφήνεις τον εαυτό σου να πονά μόνο για να πας στον όποιο "παράδεισο" τάζουν οι θρησκείες για μετά θάνατον. Η μουσική όμως, απελευθερώνει, και όχι μόνο: μερικές φορές προκαλεί και υποδούλωση. Είναι όμως πάντα όργανο ελευθερίας στα χέρια του κατόχου της. Σκεφτείτε: για λίγο δεν πρόφτασαν να υποδουλώσουν την Αθήνα οι Πέρσες, χάρη στους ήχους του Πανός... Εντυπωσιακό;; Για εμένα ναι, τη στιγμή μάλιστα που αυτή η ιστορία έγινε αφορμή να πάω μία βόλτα το μυαλό μου και να σκεφτώ. Στο πανεπιστήμιο όταν κάποτε είχαμε κάνει αναφορά στη λατρεία του Πάνα, ο τότε καθηγητής απέδωσε όλο το γεγονός του Μαραθώνα στην ευσέβεια των Αθηναίων, που ένα τυχαίο γεγονός -το ότι δεν πρόλαβαν οι Πέρσες να πάνε στην Αθήνα- το απέδωσαν στο θεό. Αγνοούσε όλη τη μυθολογία του θεού, ακόμα και τη φύση της λατρείας του και έτσι, απλοϊκά και όπως κάνουν οι κλασικοί φιλόλογοι: με πολύ μπλα μπλα, δικαιολόγησε το ότι μετά το Μαραθώνα η λατρεία του Πάνα γνώρισε διάδοση ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας. Καθώς δεν μπορεί να στηριχτεί η σκέψη πως ηευσέβεια των Αθηναίων και μόνο, ήταν ικανή να διαδώσει μία λατρεία σε μακρινές περιοχές όπως η Ιλλυρία πχ., οφείλουμε να σκεφτούμε πως υπήρξε κάποιο πολύ σοβαρό γεγονός που έκανε τον Πάνα να "φύγει" από τη Λάμπεια και να γίνει γνωστός στην Ελλάδα.
Θα ασχοληθούμε τώρα με μία άγνωστη σχετικά παράμετρο της μυθολογίας του. Ας τα πάρουμε από την αρχή: ο Πάνας ήταν θεός της μουσικής που έπαιζαν οι βοσκοί με αρχαία μουσικά όργανα όπως η σύριγγα, φτιαγμένη από καλάμια άνισου μήκους. Επίσης ήταν ο θεός της βουκολικής ποίησης και συνεκδοχικά, της φύσης. Ήταν μισός τράγος και μισός άνθρωπος. Αυτά περίπου τα εγκυκλοπαιδικά, που όλοι σχεδόν ξέρουμε.
Πάμε να δούμε ένα κομμάτι της αληθινής φύσης του θεού: o Borgeaud, γάλλος μελετητής και μέχρι τώρα ο μοναδικός που έχει συγγράψει μονογραφία για το θεό, στο βιβλίο του The Cult of Pan in Ancient Greece, μάς πληροφορεί ότι ο Πάνας ήταν θεότητα που λατρευόταν κυρίως στην ορεινή περιοχή της Πελοποννήσου που περιλαμβάνει το όρος Λάμπεια, όπου έχει τις πηγές του ο ποταμός Ερύμανθος, και το Μαίναλο (σελίδα: 50). Αυτή η περιοχή σήμερα περιλαμβάνει την κωμόπολη Λαμπεία της Ηλείας, βρίσκεται ανάμεσα στους 3 νομούς: Αχαΐας-Ηλείας-Αρκαδίας, και στην αρχαιότητα ταυτιζόταν απόλυτα με την Αρκαδία. Όπως σήμερα, έτσι και τότε, οι κάτοικοι της περιοχής ζουν από την κτηνοτροφία, εργαζόμενοι ως βοσκοί.
Κρατάμε αυτό και συνεχίζουμε: πριν τη μάχη του Μαραθώνα το 490 πΧ, οι Αθηναίοι έστειλαν το Φειδιππίδη απεσταλμένο στην Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια. Οι Σπαρτιάτες συμμετείχαν τότε ως κομπάρσοι στα γυρίσματα της ταινίας 300 και αρνήθηκαν ευγενικά να βοηθήσουν (χεχε). Στην επιστροφή στην Αθήνα, ο απεσταλμένος περνώντας από την Αρκαδία, "είδε σε όραμα" τον Πάνα να του υπόσχεται βοήθεια στη μάχη που θα γινόταν (δεν θα πολυλογήσω πάνω σε αυτό, το κείμενο του Ηροδότου με μετάφραση υπάρχειεδώ). Πράγματι, μετά το τέλος της μάχης, οι δύο στρατοί αποφάσισαν να κινηθούν προς την Αθήνα, οι Πέρσες για να την καταλάβουν και οι Αθηναίοι για να την υπερασπιστούν. Όμως, νίκησαν οι Αθηναίοι στον αγώνα δρόμου γιατί οι Πέρσες πριν οργανωθούν και ξεκινήσουν, κατελήφθησαν από έντονο "πανικό", που αποδόθηκε στον Πάνα και στη βοήθεια που είχε τάξει στους Αθηναίους. Συγκεκριμένα, τον άκουσαν και "την άκουσαν", θα μπορούσαμε να πούμε, αφού όπως μας πληροφορεί και ο Borgeaud, ο Πάνας ποτέ δεν εμφανιζόταν σε κάποιον, μόνο ακουγόταν από τα θύματά του προκαλώντας τους πανικό δια μέσου του ήχου (Borgeaud σελίδες: 95, 93, 96 ). Η σύνδεση του Πάνα με τον ήχο διαπιστώνεται και από το γεγονός πως με τη νύμφη Ηχώ είχε κάνει ένα παιδί, την Ιάμβη (το όνομα της οποίας σημαίνει: χλεύη. Το ίδιο όνομα έχει και η πιο απλή τονικότητα του ποιητικού μέτρου, ο ίαμβος, που είναι άρση-θέση) ή σε άλλες version του μύθου, ο Πάνας σκότωσε την Ηχώ και έριξε τα κομμάτια της στις χαράδρες (δηλωτικό της παραγωγής ήχων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές τοποθεσίες, όπως πχ η Λάμπεια και το Μαίναλο που είναι γεμάτα χαράδρες).
Μεθοδολογικά, θα πρέπει να σταθούμε στη συνάντηση του Φειδιππίδη με τον Πάνα στην Τεγέα, στο όρος Παρθένιο. Ξεκινώντας από προσωπική πεποίθηση αθεΐας, κρίνω πως εδώ έχουμε μία κρυμμένη αναφορά σε συνεννόηση του απεσταλμένου των Αθηναίων με τους ιερείς του Πάνα. Το τι συζήτησαν νομίζω είναι εύκολο να το μαντέψουμε: τρόπους βοήθειας την ώρα της μάχης με τους Πέρσες. Ο πανικός στα πρόβατα των τσοπάνων -ακόμα και στους ίδιους- επάνω στα όρη ήταν ανάγκη να υπάρχει την εποχή εκείνη, μόνο για να υπενθυμίζει την παρουσία του Πάνα ως θεού, ο οποίος θεός είχε ως ειδικότητα να προκαλεί φόβο και αταξία (σχετικό για αυτό είναι όλο το 5ο κεφάλαιο του βιβλίου του Borgeaud). Αυτό λοιπόν αν το συνδυάσουμε με την ιδιότητα της μουσικής και του ήχου με τα οποία ο Πάνας ήταν συνδυασμένος, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πως υπήρχε ένα project ψυχοακουστικής, ασκούμενο από τους ιερείς του θεού, με σκοπό την πρόκληση πανικού (*Και πάλι έχουμε παρουσία του τρομερού Λύκαιου όρους, γιατί εκεί υπήρχαν καταγεγραμμένοι ιερείς του Πάνα). Αν η υπόθεσή μου είναι σωστή, τότε προφανώς στο κρίσιμο σημείο του τέλους της μάχης, αυτό που καθυστέρησε τους Πέρσες προκαλώντας τους πανικό, ήταν μία εφαρμογή, της οποίας το αποτέλεσμα ήταν επίδραση στην ψυχική κατάσταση των εχθρικών στρατευμάτων, καθώς η πρόσληψη της ηχητικής πληροφορίας μεταφράστηκε σε συναισθηματική έξαρση φόβου και αταξίας (Το ίδιο έγινε και όταν ήλθε ο Βρέννος με τους Γαλάτες να λεηλατήσει τους Δελφούς: πάλι είχαμε περιστατικό όπου ο εχθρικός στρατός τρόμαξε και σκότωναν ο ένας τον άλλο).Το πως το πέτυχαν αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω, είμαι η πλέον αναρμόδια να το κάνω. Ο φόβος και ο πανικός αποτελούσαν στοιχεία που χαρακτήριζαν τις τελετουργίες προς τιμή του Πάνα, συνεπώς αντιλαμβανόμαστε ότι οι ιερείς του κατείχαν το άθλημα της πρόκλησης πανικού στους πιστούς μέσω των ήχων (Borgeaud σελίδα 92).
Κλείνοντας το σημείωμα αυτό, έχω δύο παρατηρήσεις: 1) οι ιερείς στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν οι απλοί παπάδες του σήμερα. Οι γνώσεις τους παρέμειναν μυστικές, τις χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά για τη θεότητα που υπηρετούσαν και συχνά έπαιζαν ρόλο στην πολιτική ζωή, όπως είδαμε και πιο πάνω. 2) Ο Πάνας ταυτίστηκε με το Σατανά, δηλαδή η μουσική/ο ήχος -μας είπαν οι χριστιανοί- είναι το απόλυτο κακό. Όταν τελικά νίκησαν και επιβλήθηκαν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία εξορίζοντας την ελληνική θρησκεία, βροντοφώναξαν "Ο μέγας Παν πέθανε!!", όχι ο Δίας ή ο Απόλλωνας, ο Πάνας τους ένοιαζε να πεθάνει. Σήμερα στα σχολεία κυκλοφορούν ακόμα φυλλάδια που καταδικάζουν το χέβυ μέταλ ως "σατανιστική μουσική" που καλώς να απαγορευτεί. Η αιτία για αυτό, νομίζω είναι εμφανής: η μουσική βοηθά τον άνθρωπο να οργιάσει, να βγει εκτός εαυτού και να τελικά να θεραπευτεί. Το να είσαι όμως απλός υπήκοος ενός θρησκευτικού δόγματος σημαίνει να αφήνεις τον εαυτό σου να πονά μόνο για να πας στον όποιο "παράδεισο" τάζουν οι θρησκείες για μετά θάνατον. Η μουσική όμως, απελευθερώνει, και όχι μόνο: μερικές φορές προκαλεί και υποδούλωση. Είναι όμως πάντα όργανο ελευθερίας στα χέρια του κατόχου της. Σκεφτείτε: για λίγο δεν πρόφτασαν να υποδουλώσουν την Αθήνα οι Πέρσες, χάρη στους ήχους του Πανός... Εντυπωσιακό;; Για εμένα ναι, τη στιγμή μάλιστα που αυτή η ιστορία έγινε αφορμή να πάω μία βόλτα το μυαλό μου και να σκεφτώ. Στο πανεπιστήμιο όταν κάποτε είχαμε κάνει αναφορά στη λατρεία του Πάνα, ο τότε καθηγητής απέδωσε όλο το γεγονός του Μαραθώνα στην ευσέβεια των Αθηναίων, που ένα τυχαίο γεγονός -το ότι δεν πρόλαβαν οι Πέρσες να πάνε στην Αθήνα- το απέδωσαν στο θεό. Αγνοούσε όλη τη μυθολογία του θεού, ακόμα και τη φύση της λατρείας του και έτσι, απλοϊκά και όπως κάνουν οι κλασικοί φιλόλογοι: με πολύ μπλα μπλα, δικαιολόγησε το ότι μετά το Μαραθώνα η λατρεία του Πάνα γνώρισε διάδοση ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας. Καθώς δεν μπορεί να στηριχτεί η σκέψη πως ηευσέβεια των Αθηναίων και μόνο, ήταν ικανή να διαδώσει μία λατρεία σε μακρινές περιοχές όπως η Ιλλυρία πχ., οφείλουμε να σκεφτούμε πως υπήρξε κάποιο πολύ σοβαρό γεγονός που έκανε τον Πάνα να "φύγει" από τη Λάμπεια και να γίνει γνωστός στην Ελλάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου